گیاهان ودرمان کلسترول

افزايش چربي خون از جمله بيماريهاي مزمن است كه به دليل اختلالات متابوليسمي ناشي از عوامل متعدد ايجاد مي‌شود. با اينكه داروهاي كاهندۀ چربي خون در دسترس هستند هنوز اين بيماري يكي از عوامل مهم در تشديد بيمـاريهـاي قلبي ـ عروقي در بيمـاران مبتلا به ديابت، فشار خون بالا و بيماران قلبي عروقي مي‌باشد.
عواملي مانند عدم رضايت بيماران از مصرف داروهاي رايج كاهندۀ چربي خون، بروز عوارض جانبي ناشي از مصرف بيش از حد و طولاني اين داروها، بيماريهاي ناشي از افزايش چربي خون و هزينه‌هاي تحميلي بر بيماران موجب شده است كه تمايل به درمانهاي جايگزين و سنّـتي افزايش يابد.
مصرف گياهان داروئي و ميوه‌جات علاوه بر كاهش هزينه‌هاي درمان نتايج رضايت‌بخشي در عوارض افزايش چربي خون بالا در بسياري از جوامع داشته است. بايد توجه داشت كه تمايل به مصرف گياهان داروئي كاهش دهندۀ چربي خون در اكثر جوامع حتي در كشورهاي پيشرفته نيز بطور گسترده‌اي عموميت يافته است.
مصرف اين گياهان بخصوص زماني كه درمانهاي رايج قادر به كنترل بيماري نباشند، چشمگير مي‌باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، حسن فلاح حسيني). رژيم غذايي و مصرف گياهان داروئي مؤثر بر چربي خون ميانگين كلسترول تام و تري گليسيريد (T.G) و ليپوپروتئين با دانسيتۀ كم (LDL) و نسبت كلسترول توتال و ليپوپروتئين با دانسيتۀ زياد (HDL) را نسبت به قبل از درمان كاهش داده و ميزان (HDL) را افزايش داده است (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي).

كلسترول ماده‌اي است از جنس چربي كه در تمام سلول‌هاي بدن وجود دارد و در ساخت ديوارۀ سلولي و برخي هورمون‌ها نقش مهمي ايفا مي‌كند. مولكول‌هـاي چربي پس از جذب از روده در سيستم گردش خـون توسـط كلستـرول حمـل مي‌شونـد. قسمت اعظــم كلستـرول در داخـل بـدن و توسـط كبـد ساخته مي‌شود و بقيـۀ آن بـا مصـرف غذاهـاي پُـر كلسترول و پُـر چرب وارد بـدن مي‌شـود .
بالا بودن كلسترول
بالا بودن سطح چربي خون ممكن است منجر به تصلّب شرائين و افزايش خطر سكته‌هاي قلبي شود. وجود چربي اشباع شدۀ بيش از اندازه در رژيم غذايي ممكن است عامل آن باشد اما ارثي بودن آن هم قابل انكار نيست. كلسترول براي بسياري از اعمال بدن لازم است و ذاتاً خطرناك نمي‌باشد.
1- كلسترول LDL (بد)
اين نوع كلسترول خاصيت چسبندگي دارد و به راحتي به جدار داخلي ديوارۀ رگها مي‌چسبد و باعث باريك شدن و در نهايت انسداد مجراي داخلي رگها مي‌گردد. از اين رو به كلسترول بد معروف است.
2- كلسترول VLDL (خوب)
اين نوع كلسترول مولكول‌هاي چربي را از كبد به ديگر قسمت‌هاي بدن حمل مي‌كند و بعد از انتقال چربي به بافت‌ها، تبديل به كلسترول LDL مي‌گردد.
3- كلسترول HDL (خوب)
اين نوع كلسترول، كلسترول‌هاي LDL موجود در طول ديواره‌هاي رگها را پيدا كرده و به آنها مي‌چسبد و آنها را از جدارۀ رگها پاك مي‌كند و از باريك شدن و انسداد رگها جلوگيري مي‌نمايد. به همين دليل به كلسترول خوب معروف است.
بطور كلي براي تشخيص بالا بودن چربي خون اندازه‌گيري دو نوع چربي خون يعني كلسترول و تري گليسيريد انجام مي‌شود .
افزايش كلسترول خون
افراد زيادي دچار مشكل بالا بودن كلسترول خون هستند. كلسترول مادۀ موم مانندي شبيه به چربي است كه توسط كبد ساخته مي‌شود و در تمامي سلولهاي بدن وجود دارد. بدن ما به كلسترول نياز دارد تا بتواند هورمونها و بعضي ويتامينها و نيز ديوارۀ سلولي را بسازد و وظايف مهم ديگري را انجام دهد.
قسمت عمدۀ چربي خون به صورت كلسترول مي‌باشد. گر چه مقادير محدود كلسترول براي بدن لازم است ليكن بالا بودن ميزان آن مي‌تواند موجب تصلّب شريانها و افزايش خطر حملۀ قلبي و سكته‌هاي قلبي و مغزي شود و هر چه جزء بيشتري از كلسترول خون از كلسترول(HDL) تشكيل شده باشد و ميزان كلسترول (LDL) آن كمتر باشد، خطر حملۀ قلبي كاهش خواهد يافت.
پژوهشگران طي بررسي‌هاي زياد متوجه شده‌اند كه ميزان بالاي كلسترول خون هميشه خطرآفرين است و به ازاي هر 1% افزايش ميزان كلسترول خون، خطر حملۀ قلبي تقريباً 2% افزايش مي‌يابد و به ازاي هر 1% كاهش كلسترول خون احتمال وقوع حملات قلبي 2% كم مي‌شود. به عنوان مثال اگر كلسترول خون فردي 20% كاهش يابد، احتمال خطر قلبي در وي 40% كم مي‌شود.
عموماً اگر ميزان كلسترول بدن شما كمتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد، ميزان آن در حد خوبي است (پايان‌نامه، دكتر عليرضا آثاررخ، 6902 كلسترول).
1- اسيدهاي چرب اشباع شده
اسيد چرب بـا 2 كربن (2C)، اسيد استيك در چربيها يافت نمي‌شود اما اولين اسيد چرب اسيد بوتريك( 4C) كه اولين بار در كره مشاهده گرديد. اسيدهاي چرب اشباع معمولاً داراي مولكول‌هاي فاقد شاخۀ جانبي هستند.
اسيد چرب اشباع با 8 كربن در حرارت معمولي مايع است كه در چربي شير يافت مي‌شود. با افزايش تعداد كربنها در ساختار اسيدهاي چرب اشباع شده بيش از 10 كربن به صورت جامد مي‌باشند. با افزايش تعداد كربنهاي اسيد چرب نقطۀ ذوب، وزن مولكولي و ويسكوزيته افزايش مي‌يابد. اسيدهاي چرب كاپريك (10C)، ميرستيك (14C) و لوريك (12C) در چربيهاي نارگيل و روغن هستۀ نخل وجود دارد.
ميزان اسيدهاي چرب پالمتيك (16C) و استئاريك (18C) موجود در چربيها متفاوت مي‌باشند. بخصوص روغن پالم (نخل) سرشار از اسيد پالمتيك بوده اما بافت چربي حيواني (پيه) سرشار از اسيد استئاريك است.
2- اسيدهاي چرب اشباع نشده
اسيدهاي چرب اشباع نشده داراي يك، دو و يا سه گروه آليل مي‌باشند و به مقدار بيشتري نسبت به اسيدهاي چرب اشباع شده در ساختمان تري گليسيريد شركت مي‌كنند.
اسيدهاي چرب اشباع نشده براي اغلب حيوانات و انسانها ضروري هستند زيرا اسيدهاي چرب اشباع نشده در بدن آنها سنتز نمي‌شوند لذا بايد اين اسيدهاي چرب در جيرۀ غذايي روزانۀ حيوان و انسان وجود داشته باشد.
بيشترين ميزان اسيدهاي چرب اشباع نشدۀ موجود در چربيها و روغنها را گروه (18C) تشكيل مي‌دهند. اين اسيدها با پيشوند امگا نشان داده مي‌شوند. مهمترين آنها اسيد اولئيك (1 : 18C) (امگا 9) با يك پيوند مضاعف، اسيد لينولئيك (2 : 18C) (امگا 6) با دو پيوند مضاعف جزء اسيدهاي چرب ضروري محسوب مي‌شوند زيرا بدن قادر به سنتز آن نيست و يا اسيدهاي چرب اشباع نشده با چند پيوند مضاعف اسيد لينولئيك (امگا 6) توسط گياهان سنتز مي‌شود و نقش تغذيه‌اي مهمي را به عنوان يك اسيد چرب ضروري به عهده دارد. جدول (1) درصد اسيدهاي چرب در تركيب با گليسرول را در بعضي از روغنها و چربيها نشان مي‌دهد.

چربيهاي اشباع شده به مقدار زياد فرآورده‌هاي شير
گوشت
مواد غذايي ديگر كره، خامه، شير، پنير
جگر، گوشت بره، گوشت گاو
روغن نارگيل، روغن هستۀ پالم، روغن پالم، مارگارين جامد، پيه
چربيهاي اشباع نشدۀ چند پيوندي به مقدار زياد روغنهاي نباتي
ميوه‌هاي گردويي
مارگارين روغن ذرت، روغن لوبياي سويا، روغن گلرنگ، روغن ‌آفتابگردان
بيشتر آنها به جز ميوه‌هاي ‌نارگيلي
بسياري از انواع مارگارين مخصوصاً مربوط به لوبياي سويا و دانۀ آفتابگردان
اسيدهاي چرب ضروري
اسيدهاي چرب اشباع نشدۀ چند پيوندي (PUFA) در تغذيۀ انسان اهميّت ويژه‌اي دارند. چون بعضي از آنها براي بدن ضروري هستند زيرا بدن نمي‌تواند آنها را بسازد و بنابراين بايد از طريق غذا تأمين شوند. مهمترين اسيدهاي چرب ضروري (EFA) اسيد لينولئيك است كه به مقدار زياد در روغن‌هاي استخراج شده از دانه‌هاي ذرت، لوبياي سويا و آفتابگردان يافت مي‌شود. اسيد آراشيدونيك را نيز اغلب به عنوان يك اسيد چرب ضروري مي‌شناسند هر چند اگر بطور قاطع صحبت شود واقعاً چنين نيست چون مي‌تواند در بدن از اسيد لينولئيك ساخته شود.
اهميّت اسيد لينولئيك در تغذيه
مهمترين اسيد چرب اشباع نشده از بُعد تغذيه اسيد لينولئيك (2 : 18C) مي‌باشد. چنانچه ذكر شد اين اسيد چرب در بدن سنتز نمي‌شود لذا بايد توسط مواد غذايي تغذيه شود. كمبود اسيد لينولئيك در جيرۀ غذايي باعث بيماري تصلّب شرائين (انسداد عروق) در انسان مي‌شود كه نهايتاً منجر به سكتۀ قلبي خواهد شد. اين اسيد چرب اشباع نشده در سلامتي انسان نقش اساسي دارد كه عبارتند از:
1- ترميم بافتهاي مجروح
2- سلامتي پوست
3- در مكانيسم رشد و تكامل
4- سازندۀ پروستاگلاندين
بيوسنتز اسيد لينولئيك به پروستاگلاندين
اسيد لينولئيك تغذيه شده مي‌تواند در بدن انسان به پروستاگلاندين تبديل شود. نمودار (1) بيوسنتز اسيد لينولئيك به پروستاگلاندين را نشان مي‌دهد.
اسيد لينولئيك (امگا 6)
د ـ هموگامالينولئيك اسيد
اسيد آراشيدونيك
ايكزاپنتانيك اسيد
پروستاگلاندين ترمبوزكزان
پروستاگلاندين باعث سنتز ايكوزانوئيدها مي‌شود كه از لحاظ بيولوژيكي يك هورمون فعال‌كنندۀ بافتها مي‌باشد. ايكوزانوئيدها نقش اساسي در سنتز ترمبوژنازها، اريتروژنازها و تنظيم فشار خون دارد.
ايكوزانوئيدها مي‌توانند از رسوب چربيها و تشكيل پلاكتها و يا به عبارتي از تصلّب شرائين جلوگيري نمايند. هر فرد مي‌تواند احتياج روزانۀ اسيد لينولئيك خود را با تغذيۀ روغنهاي گياهي مانند روغنهاي گلرنگ، آفتابگردان، سويا، پنبه‌دانه، بادام زميني و كلزا تأمين نمايد. جدول (3) ميزان اسيد لينولئيك موجود در روغنهاي گياهي، چربيهاي حيواني و روغن آبزيان بر حسب درصد را نشان مي‌دهد.
جدول (3) ـ ميزان اسيد لينولئيك موجود در روغنهاي گياهي و چربيهاي حيواني بر حسب درصد
روغنها درصد چربيها درصد
روغن گلرنگ 75-80 چربي خوك 1-10
روغن آفتابگردان 65-75 چربي گاو 1-2
روغن سويا 55-65 چربي گوسفند 2-5
روغن پنبه‌دانه 42-48 چربي مرغ 10-20
روغن ذرت 40-55 كره 5/0-3
روغن كلزا 20-18 روغن وال 1-5
روغن بادام زميني 15-20 روغن ماهي هرينگ 2-5
روغن پالم 8-12
روغن زيتون 6-10
روغن نارگيل 1-3
روغن هستۀ نخل 1-2
ميزان مناسب كلسترول خون چقدر است؟
اگر كلسترول خون شخصي كمتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد نشانۀ بسيار خوبي براي سلامتي يك قلب سالم است اما اگر كلسترول خون بين 200 تا 239 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد شخص در معرض خطر بالا رفتن كلسترول و خطر ابتلا به حملۀ قلبي قرار دارد و زماني كه كلسترول خون بالاتر از 240 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد خطر حملۀ قلبي را بايد جدي گرفته و حتماً ميزان آن را بوسيلۀ دارو و رژيم غذايي و يا هر دو كاهش داد.
اگر فردي همراه با كلسترول بالا مبتلا به فشار خون بالا نيز باشد احتمال خطر حملۀ قلبي به 6 برابر مي‌رسد و اگر اين فرد سيگاري هم باشد احتمال خطر به 20 برابر يا بيشتر خواهد رسيد.
روشهاي عمدۀ كاهش چربي خون (كلسترول) و كنترل آن
حتي‌الامكان از مصرف چربيهاي مضر كاسته شود و به جاي آن مقدار محدودي از چربيهاي مفيد مصرف شود.
چربيهاي مضر عبارتند از: چربيهاي حيواني كه در گوشت مرغ و گوشت قرمز وجود دارند، چربيهاي موجود در لبنيات، كره، روغن نباتي جامد، روغن نارگيل و روغن هستۀ نخل.
چربيهاي مفيد عبارتند از: روغن زيتون، روغن آفتابگردان، روغن سويا، روغن ذرت، چربي موجود در گردو و فندق، ماهي‌هاي چرب و چربي‌هايي كه در دماي محيط مايعند (درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي، مهندس ميرزا قاسمي).
مواد غذايي غير مجاز براي افراد داراي كلسترول بالا
غذاهاي سرخ شده ـ لبنيات پُر چرب ـ غذاهاي آماده مانند سوسيس، كالباس و پيتزا ـ چربيهاي اشباع شده مانند روغنهاي حيواني و گياهي جامد و كره ـ امعاء و احشاء حيواني مانند دل، جگر، قلوه، سيرابي و مغز ـ ميگو و گوشتهاي پر چرب (حتي‌الامكان بايد چربيهاي قابل رؤيت جدا شوند) ـ دسرهاي چرب ـ انواع كلوچه، كيك، شيرينها مخصوصاً شيريني تر ـ روغن نارگيل ـ سس‌هاي سالاد ـ انواع شكلات، چيپس و پفك ـ زردۀ تخم‌مرغ هم محدود به 3-2 عدد در هفته مي‌شود.
تأثير رژيم غذايي در كاهش كلسترول خون
با ايجاد تغيير در نوع غذاها مي‌توان ميزان كلسترول خون را كاهش داد. مقدار كلسترول خون تحت تأثير مواد غذايي مصرفي و نيز ارث مي‌باشد اما با كاهش چربيهاي غذايي مي‌توان زمينۀ ارثي را تا حدودي كنترل نمود. كاهش كلسترول خون با كاهش دريافت كلسترول چربي رژيم و افزايش مصرف فيبرهاي غذايي محلول و ثابت نگه داشتن وزن در حد مناسب امكان‌پذير است.
همراه با كاهش مصرف چربيهاي جامد بايد غذاهايي غني از نشاسته مانند نان و سيب‌زميني آب‌پز يا كبابي، غلات و حبوبات، ميوه و سبزيجات، شير و لبنيات كم ‌چرب و همچنين روغن زيتون مصرف شود. در افراد دچار اضافه وزن و كلسترول خون بالا، كاهش وزن كمك شاياني مي‌كند.
انجام فعاليتهاي ورزشي باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد، اما اين فعاليتها شامل نظافت منزل، باغباني كردن، طراحي برنامه يا فكر كردن نمي‌باشد. تمرينات ورزشي به چند روش به كاهش كلسترول خون كمك مي‌كند:
ـ ورزش باعث افزايش مقدار (HDL) خون توأم با كاهش(LDL) مي‌گردد.
ـ ورزش موجب كاهش وزن و كنترل آن مي‌شود.
ـ ورزش منجر به بهبود گردش خون و پاك شدن از مواد زائد مي‌گردد و عضلۀ قلب را قوي‌تر كرده و اثر مثبتي بر روي عمل پمپ قلب دارد.
يك نمونۀ رژيم غذايي مناسب براي افراد مبتلا به كلسترول بالا
صبحانه: نان سنگك + گردو + پنير كم‌ چرب
ميان وعده: سبزيجات خام مانند هويج + ميوه
نهار: سبزيجات خام يا پخته + سينۀ مرغ به صورت آب‌پز + برنج كم چرب + ماست كم چرب يا دوغ
ميان وعده: ميوه
شام: سبزيجات خام يا پخته + سوپ جو همراه روغن زيتون + نان سنگك
چربيها (Lipid)
انرژي‌زاترين موادي هستند كه در رژيم غذايي وجود دارند. ليپيدها در آب نامحلول بوده و در حلالهاي آبي مثل اتر و بنزن حل مي‌شوند.
1- چربيهاي اشباع (بد)
داراي نقطۀ ذوب بالاتر از محيط و جامد هستند.
2- چربيهاي غير اشباع (خوب)
داراي نقطۀ ذوب پايين‌تري بوده و در دماي محيط به صورت مايع هستند.
ميزان مصرف اين چربيها در روز بايستي كمتر از 10% كالري باشند زيرا اين چربيها عامل بيماريهاي قلبي و عروقي هستند (تركيبات شيميايي چربيها و روغنها ...).
بالا بودن چربي خون و نيز بالا بودن كلسترول خون از عوامل خطرساز مهمي براي آترواسكلروز مي‌باشند. رابطۀ بين غلظت كلسترول در مردان جوان و ميزان وقوع بيماري ايسكميك قلبي نشان مي‌دهد هنگامي كه مقدار كلسترول بيشتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد، ميزان خطر افزايش مي‌يابد در حاليكه اين مقدار نزديك به ميزان ميانگين براي مردان گروه سني 40 تا 49 سال در اين جمعيت مي‌باشد. با افزايش سن ميزان كلسترول و تري گليسيريد پلاسما افزايش مي‌يابد.
افزايش كلسترول بطور عمده با افزايش غلظت ليپوپروتئين كم‌تراكم (LDL) و افزايش تري‌ گليسيريد با افزايش ليپوپروتئين بسيار كم‌تراكم (VLDL) همراه است. بالا بودن كلسترول با افزايش ميزان وقوع بيماري ايسكميك قلبي زودرس همراه است.
در مطالعۀ Farmingham ميزان كلسترول در مردان كمتر از 40 سال ارتباط نزديكي با پيدايش ايسكميك قلبي دارد. خطر مرگ ناشي از ايسكميك قلبي در مردان داراي سطح كلسترول بالاتر از حدود 6 ملي‌مول در ليتر (240 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر) بيش از 3 برابر نسبت به مردان داراي كلسترول كمتر از حدود 5 ميلي‌مول در ليتر افزايش دارد (پايان‌نامۀ دكتراي داروسازي، كيومرث زارع).
گياهان داروئي كاهش دهندۀ چربي خون (كلسترول خون)
نقش گياهان در جهت كاهش چربي خون بسيار مؤثر بوده و حتي مي‌توان تا 30% در كاهش كلسترول مؤثر باشند و علاوه بر كاهش دادن چربي تأثير گسترده‌اي بر كاهش دهندگي چربي خون و تأثير گسترده‌اي بر متابوليسم بدن يا متابوليسم داروهاي مصرفي توسط بيماران داشته باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، حسن فلاح حسيني ـ حسين فخرزاده).
شويد (Anethum Graveolens L.)
شويد گياهي است يكساله و معطر، تمامي پيكر رويشي گياه محتوي اسانس بوده و مهمترين تركيبات اسانس در پيكر رويشي گياه د ـ كاروون و د ـ فلاندرون مي‌باشند و مهمترين تركيبات اسانس حاصل از بذرهاي كاملاً رسيدۀ د ـ كاروون و ليمونن مي‌باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، داراب يزداني ـ اميرحسين جمشيدي ـ شمسعلي رضازاده).
مهمترين تركيبات اسانس حاصل از بذرهاي كاملاً رسيده عبارتند از كاروون (60-40 درصد)، ليمونن (28-20 درصد). تمامي پيكر رويشي گياه محتوي اسانس و مقدار آن در اندام‌هاي مختلف، متفاوت است بطوريكه در پيكر رويشي مقدار اسانس بين 6/1-8/0 درصد مي‌باشد. بذرهاي رسيده بيشترين مقدار اسانس را دارا مي‌باشند كه مقدار آن 5-2 درصد گزارش شده است (توليد و فرآوري گياهان داروئي، اميد بيگي رضا، جلد سوم).
از اسانس اين گياه براي معطر و مطبوع ساختن مواد غذايي استفاده مي‌شود و عصارۀ اين گياه همچنين اثرات ضد باكتري داشته و جهت ناراحتي‌هاي گوارشي مانند نفخ شكم، سوء‌ هاضمه، درد معده، كوليك شيرخواران استفاده مي‌شود. دانۀ شويد نيز اثر آنتي‌اسپاسموريك بر عضلات صاف لولۀ گوارش دارد (گياهان داروئي، علي زرگري، چاپ دانشگاه تهران).
داروهاي ساخته شده از گياه شويد
اخيراً دو دارو به نامهاي آنتوم و ديل‌سان وارد بازار داروئي ايران شده كه قسمت عمدۀ آنها عصارۀ شويد است.
اثرات مناسب اين دارو در درمان هپپرليپيدمي نشان مي‌دهد كه قطرۀ ديل‌سان كلسترول را 2/13%، تري گليسيريد را 7/5% و ليپو پروتئين‌هاي با دانسيتۀ كم (LDL) را 1/20% كاهش و ليپوپروتئين با داسيتۀ زياد (HDL) را 2/6% افزايش داده كه در همۀ موارد فوق با ميزان‌هاي قبل از درمان از نظر آماري تفاوت معني‌دار بوده است و در تحقيق ديگري اسانس شويد وابسته به دوز غلظت كلسترول، تري گليسيريد و LDL)) را كاهش داده و غلظت (HDL) را افزايش داده است (تأثير داروي آنتوم و ديل‌سان بر روي كلسترول خون، دكتر محمود ميرحسيني ـ دكتر محمود رفيعيان).
در مورد اينكه گياه شويد با چه مكانيسمي بر هپپرليپيدمي مؤثر است، مشخص نشده اما در مطالعه‌اي كه بر روي تأثير چند تركيب فرار موجود در اسانس گياهي بر ميزان تمايل (LDL) به گيرنده‌هاي مربوط در مركز تحقيقات قلب و عروقي دانشگاه و علوم پزشكي اصفهان انجام شده است، نشان داده شده كه ليمونن خاصيت آنتي‌اكسيداتيو دارد و بر روي برداشت (LDL) توسط سلولهاي آدرنال اثر دارد و در مورد عوارض آنتوم همانطور كه اشاره شد، عارضۀ خاصي مشاهده نشده گر چه براي آنتوم عوارضي مانند آلرژي، ژنوتوكسيسيتي و ايجاد موتاسيون گزارش شده است ولي در مطالعۀ ما اين عوارض مورد بررسي قرار نگرفته است (تأثير داروي آنتوم و ديل‌سان بر روي كلسترول خون، دكتر محمود ميرحسيني دكتر محمود رفيعيان).
قطرۀ ديل‌سان حاوي 5% اسانس شويد مي‌باشد كاهش معني‌داري در كلسترول تري گليسيريد (LDL) داشته و ميانگين (HDL) را افزايش مي‌دهد و در بررسي ديگر آنتوم با داروهاي كلسيترامين، نيكوتبنيك اسيد و تركيب اين دو نشان مي‌دهد كه آنتوم 5/2% كلسترول را كاهش مي‌دهد (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي).
تركيبات كنگر فرنگي (Cynara Scolymus)
در اروپا برگهاي كنگر فرنگي به عنوان يك داروي مدر به منظور تحريك كليه‌ها و به عنوان محرك صفرا جهت تحريك ترشح صفرا از كبد استفاده مي‌شود. در اوايل قرن بيستم دانشمندان فرانسوي از اين گياه به عنوان محرك كبد و مثانه و كاهش غلظت كلسترول خون به بيماران تجويز مي‌كردند (فصلنامۀ گياهان داروئي).
اخيراً كميسيون E آلمان بر استفاده از برگ كنگر فرنگي در جهت بهبود مشكلات بد هضمي غذا تأكيد كرده است. بد هضمي غذا مي‌تواند به علت ترشح ناكافي صفرا و در نتيجه مشكلات بد هضمي غذا ‌شود. شواهد قابل اطميناني مبني بر اينكه برگ اين گياه مستقيماً باعث بهبود بد هضمي غذا مي‌شود وجود ندارد. مطالعات روي حيوانات آزمايشگاهي نشان مي‌دهد كه برگ كنگر فرنگي سنتز كلسترول را در سلولهاي كبد مهار و همچنين كبد را از صدمات سموم شيميايي حفظ مي‌كند.
بر اساس مطالعات انجام شده روي 143 فرد داراي كلسترول بالا، عصارۀ برگ كنگر فرنگي بطور معني‌داري ميزان كلسترول خون افراد را بهبود بخشيد. كلسترل كل به ميزان 5/18% در گروه دارو در مقايسه با 6/8% گروه داروئي كاهش يافت.
(LDL) به ميزان 23% در مقايسه با 6% و نسبت LDL/HDL برابر با 20% در مقايسه با 7% در گروه داروئي بود (واحد تحقيق و توسعۀ باريج اسانس).
ميزان مصرف: طبق نظر كميسيون E آلمان ميزان 6 گرم گياه خشك يا مشابه آن (مجموعاً سه بار در روز) جهت درمان بد هضمي غذا قابل مصرف مي‌باشد.
سينارين موجود در آن به عنوان محرك كبد و مثانه و كاهش غلظت كلسترول به بيماران تجويز مي‌شود.
فرآورده‌هاي داروئي اين گياه به نام قطرۀ خواركي سينابايل كه براي درمان سوء هاضمه و كپسول‌هاي داروئي ساخته شده و از اين گياه براي درمان كاهش چربي استفاده مي‌گردد (فصلنامۀ گياهان داروئي).
سير (Allium Sativum)
سير حداقل از 5000 سال قبل گياه با ارزشي شمرده مي‌شود. اثر شناخته شده‌اي در كاهش ميزان كلسترول خون دارد حتي علم پزشكي هم اين نكته را پذيرفته است كه سير احتمال خطر حمله‌هاي قلبي را در بيماران قلبي كاهش مي‌دهد.
سير در طب سنتي، در درمان طيف وسيعي از بيماري‌ها مصرف مي‌شود. تركيب بودار آليبن يكي از مهمترين تركبيات موجود در سير است. هنگامي كه سير بريده يا له مي‌شود آنزيمي به نام آليناز (Allinase) با اثر بر آليبن آن را تبديل به آليسين مي‌كند كه عامل بوي شديد سير است.
آليسين از تركيبات گوگرددار بوده كه بيشتر خواص داروئي سير به همين تركيبات مربوط است. فرآورده‌هاي بدون بوي سير قطعاً كم‌ اثرترند.
سير محرك سيستم ايمني، آنتي‌بيوتيك، خلط‌آور، محرك تعرق، كاهندۀ فشار خون، ضد انعقاد، كاهندۀ كلسترول خون، كاهندۀ قند خون، ضد هيستامين، ضد انگل مي‌باشد (اثر سير بر كاهش كلسترول خون و درمان بيماريها، دكتر عبدالله حاجي‌وندي ـ دكتر غلامرضا بابائي ـ دكتر محسن ناصري).
حبّۀ سير در درمان عفونتها، مشكلات تنفسي، اختلالات گوارشي، عفونتهاي قارچي مثل برفك و در درمان درازمدت، درمان خوبي براي بيماريهاي قلبي است، باعث كاهش كلسترول اضافي خون، مانع تصلّب شرائين، موجب كاهش خطر لخته شدن خون درون رگها مي‌شود، در تنظيم قند خون تأثير بسزايي دارد (درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي، مهندس ميرزا قاسمي).
ميزان مصرف: دوز مصرفي متداول عصارۀ پودر سير روزانه 900 ميلي‌گرم است كه حاوي 3/1% آليبن يعني روزانه حدود 12 ميلي‌گرم آليبن مي‌باشد. تنها اثر جانبي متداول سير بوي نامطبوع آن است (فصلنامۀ گياهي داروئي، حسن فلاح حسيني).
داروهاي ساخته شده از سير
گارليك (قطرۀ خوراكي)، گارسين (قرص روكش‌دار)، گارلت (قرص روكش‌دار)، گارلي‌كپ (كپسول).
دوز مصرفي: سه بار در روز و هر بار بعد از غذا (اينترنت: داروهاي گياهي رسمي ايران).
روغن زيتون حاوي آنتي‌اكسيدان و مقادير زيادي اسيد اولئيك و داراي نقطۀ ذوب بالايي است (210 درجۀ سانتيگراد).
مصرف روغن زيتون باعث كم شدن كلسترول بد خون گشته و روزانه 8 دانه زيتون مي‌تواند 16% كلسترول بد خون را كاهش دهد (پژوهشگر تغذيه، خانم پروين ميرميران).
ويژگي خاص روغن زيتون در تركيب اسيدهاي چرب و نيز دارا بودن ساير مواد و تركيباتي كه خاصيت آنتي‌اكسيداني دارند، است. در روغن زيتون مقدار اسيد اولئيك 55 الي 83 درصد و مقدار اسيدهاي چرب اشباع شده حدود 8 الي 14 درصد و بالاخره مقدار اسيدهاي چرب با بيش از يك باند دوگانه حدود 20-15 درصد مي‌باشد. ضمناً تركيباتي چون ويتامين E ، ويتامين K و پلي‌فنولها با خواص آنتي‌اكسيداني قوي مكانيسم دفاعي بدن را در مقابل اثرات التهابي آترواسكلروزيس و مواد سرطان‌زا تقويت مي‌كند.
اسيد اولئيك ضمن كنترل سريع (LDL) ميزان (HDL) را افزايش مي‌دهد. مكانيسم عمل به اين ترتيب است كه اسيد اولئيك گيرنده‌هاي (LDL) سلول را فعال كرده و ورود آنها را به درون سلول تسهيل نموده و ثانياً با افزايش مقدار (HDL) كلسترول اضافي را به درون كبد منتقل و بعد از استريفيه كردن از طريق صفرا به خارج منتقل مي‌شود.
روغن زيتون باعث جذب بيشتر كلسيم و معدني شدن استخوانها مي‌شود كه اين پديده براي افراد در سنين رشد و نيز افراد سالخورده بسيار مهم است.
سويا (Glycine max L)
سويا به عنوان يك مادۀ غذايي سرشار از پروتئين در آسيا و به عنوان گوشت بدون كلسترول در غذاي سنتي آمريكائيان مصرف مي‌شود.
در طب سنتي سويا جهت كاهش كلسترول خون استفاده شده و همچنين به عنوان ضد سرطان و در درمان پوكي استخوان كاربرد دارد. سويا به 3 دليل باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد.
1- فاقد كلسترول است.
2- حاوي پروتئين است كه پروتئين كلسترول خون را كاهش مي‌دهد.
3- اكثر چربيهاي موجود در سويا از نوع چربيهاي غير اشباع هستند.
مصارف درماني: چندين بررسي نشان داده است كه سويا مي‌تواند (LDL) خون را تا 10% كاهش دهد. مصرف روزانۀ 47 گرم سويا حدود 9% كلسترول خون و 13% (LDL) را كاهش مي‌دهد و اثر سويا بر روي (HDL) كمتر است (فصلنامۀ گياهان داروئي).
تركيباتي همچون ايزوفلاوون‌هاي موجود در سويا به عنوان عامل اصلي در كاهش كلسترول خون نقش دارند.
تداخل داروئي: سويا ممكن است اثر داروهاي تيروئيدي را كاهش دهد و ايزوفلاوون‌هاي سويا مستقيماً از عمل غدۀ تيروئيد ممانعت نمايد كه اين حالت ممكن است فقط در افراد داراي كمبود يد معني‌دار باشد (طرح تحقيقاتي، قاسم دهكردي، 1376).
در نهايت توصيه مي‌شود كه افراد داراي مشكلات تيروئيدي از مصرف مقدار زياد سويا خودداري نمايند و همچنين سويا ممكن است جذب روي، آهن و كلسيم را نيز كاهش دهد و براي جبران اين حالت دو ساعت بعد از مصرف سويا مواد داراي اين تركيبات استفاده شود.
سويا باعث كاهش ميزان هورمون تستوسترون در مردان مي‌شود و برخي مطالعات نشان دهندۀ وجود خاصيت استروژني در ايزوفلاوون‌هاي سويا است به همين دليل استفادۀ زنان باردار از سويا ممكن است منجر به آسيب به جنين شود (طرح تحقيقاتي، قاسم دهكردي، 1376).
خار مريم (Silybum Marianum L)
عصارۀ بذر گياه داروئي خار مريم به سيلي مارين معروف است. سيلي مارين داروي گياهي با خواص محافظت كبدي داراي تركيبات متعددي از جمله فلاوونوييدها با خواص آنتي‌اكسيداني، تثبيت غشاي سلولي و افزايش گلوتاتيون خون مي‌باشد كه تأثيرات مثبت آن در بهبود بيماري‌هاي متعدد از جمله افزايش چربي خون در مطالعات آزمايشگاهي گزارش شده است (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر حسين پناهي).
نتايج تحقيقات باليني حاكي از آن است كه سيلي مارين‌ها مي‌توانند به عنوان يك كاهش دهندۀ كلسترول خون در بيماران هايپركلسترولمي مطرح شوند. در 15 بيمار داراي كلسترول خون بالا مصرف سيلي مارين با دوز 420 ميلي‌گرم يك بار در روز موجب كاهش غلظت كلسترول در صفرا در مقايسه با گروه كنترل شده كه نشان دهندۀ كاهش سنتز كلسترول در كبد است.
در مطالعۀ باليني كه روي 14 بيمار داراي كلسترول خون بالا از نوع دوم صورت گرفت، سيلي مارين با دوز 420 ميلي‌گرم موجب كاهش ميزان كلسترول تام و افزايش ميزان (HDL) خون بيمار شد. مطالعه‌اي كه در بيمارستان شريعتي تهران انجام گرفته تجويز داروي گياهي سيلي مارين به بيماران ديابتي مبتلا به چربي خون بالا موجب كاهش كلسترول تام، (LDL) و تري گليسيريد خون گرديد (فصلنامۀ گياهان داروئي، شماره 11).
شنبليله (Trigonella Foenum – Graceum)
شنبليله در طب سنتي در بيماريهايي مانند ديابت، كلسترول بالا، يبوست، برونشيت، سوء هاضمه و مشكلات كليوي تجويز مي‌گردد.
مطالعات انجام شده بر روي حيوانات آزمايشگاهي و بررسي‌هاي باليني نشان مي‌دهد كه اين گياه ميزان قند خون را در افراد ديابتي كاهش داده و سطح كلسترول را نيز پايين‌ مي‌آورد. مشابه ساير مواد غذايي داراي فيبر زياد، ممكن است جهت يبوست نيز مفيد باشد.
ميزان مصرف: دوز مصرفي متداول 5 تا 30 گرم پودر بذر گياه يا روغن گرفته شده از آن سه بار در روز همراه با غذا مي‌باشد.
تنها اثر جانبي اين گياه ايجاد اختلالات گوارشي خفيف در صورت مصرف زياد آن است. عصارۀ حاصل از بذر شنبليله ايجاد اثر تحريكي روي رحم خوكچه‌هاي هندي نموده است به همين دليل زنان باردار بهتر است از مصرف آن پرهيز نموده و در صورت تمايل بايد مقدار 5 گرم در روز و تحت نظر پزشك اين دارو را مصرف نمايند.
تداخل داروئي: بذر شنبليله به علت خاصيت كاهش قند خون، اثر انسولين يا اثر ساير داروهاي كاهش دهندۀ قند خون را كاهش مي‌دهد (فصلنامۀ گياهان داروئي).
1- عرق آويشن
داراي طبع گرم و خشك مي‌باشد.
ـ كاهش كلسترول: روزانه 3 الي 4 فنجان از عرق آويشن به منظور كاهش كلسترول خون، درمان سياه‌سرفه، رفع دل‌درد و سوء هاضمه مفيد مي‌باشد.
تركيبات آويشن: اسانس حاوي تيمول، الكل، لينانول، ژرانول، اسيد اولئانوليك مي‌باشد.
2- عرق بابا آدم
بيشتر از ريشۀ آن استفاده مي‌كنند. هنگامي كه يكساله است و قبل از آنكه گل بدهد جمع‌آوري مي‌كنند كه داراي طبع گرم و خشك است و تأثير خوبي روي درمان فشار خون، ديابت و كلسترول خون دارد. هر صبح و عصر به صورت ناشتا مصرف مي‌شود.
3- عرق زرشك
باعث كاهش كلسترول خون، كاهش فشار خون شده و طبعي سرد و خشك دارد، عرق زرشك از ميوۀ زرشك تهيه مي‌گردد.
4- عرق زيره
عرق زيره داراي طبعي گرم است، مصرف مجاز آن يك فنجان در نصف ليوان بعد از غذا مي‌باشد. درمان به جهت كاهش كلسترول و چربي خون، مي‌توان از آب مقطر زيره به جاي چاي روزانه استفاده نمود. در درمان و تقويت اعصاب و تقويت شنوايي و كليه نيز استفاده مي‌شود.
5- عرق سير
عرق سير داراي طبعي گرم و خشك است. مهمترين خواص آن پايين‌ آورندۀ فشار خون، قند خون، چربي خون، تقويت كار گلبولهاي قرمز، تنظيم كنندۀ مقدار كلسترول و ضدعفوني كنندگي مي‌باشد. خوردن مداوم عرق سير به علت داشتن منگنز موهاي سفيد را سياه مي‌كند.
6- عرق شويد
عرق شويد داراي طبعي گرم و خشك است. مهمترين خواص داروئي آن در پايين آوردن چربي خون و فشارخون، برطرف كنندۀ آرتروز، ضد اسيد اوريك، مقوي معده، مدر و بادشكن مي‌باشد.
7- عرق گاو زبان
داراي طبعي گرم و خشك مي‌باشد. خوردن 2 فنجان عرق گاو زبان باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد.
تركيبات: موسيلاژ، مادۀ تلخ رزين، مواد معطر، تانن‌ها.
8- عرق ريحان
به منظور تقويت قلب، كاهش فشار خون، كم خوني و كاهش كلسترول خون و تقويت قواي چشايي روزانه نيم استكان صبح و نيم استكان عصر عرق ريحان ميل نماييد.

منابع
1- اميد بيگي رضا، توليد و فرآوري گياهان داروئي، جلد سوم.
2- علي زرگري، گياهان داروئي، انتشارات دانشگاه تهران.
3- حسن فلاح حسيني ـ حسين فخرزاده، فصلنامۀ گياهان داروئي، گياهان داروئي مؤثر بر چربي خون.
4- دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي، تحقيقات باليني باريج اسانس.
5- دكتر عليرضا آثاررخ، پايان‌نامه، 6902 كلسترول خون.
6- تركيبات شيميايي چربيها و پالايش روغن ...
7- كيومرث زارع، پايان‌نامۀ دكتراي داروسازي.
8- مهندس ميرزا قاسمي، درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي.
9- فصلنامۀ گياهان داروئي، بررسي تغييرات درصد و اجزاي روغن فرار در مراحل مختلف رشد گياه شويد.
10- دكتر سيد محمود ميرحسيني ـ دكتر محمود رفيعيان، بررسي تأثير داروي آنتوم و قطرۀ ديل‌سان بر روي كلسترول و ليپوپروتئين‌هاي خون.
11- دكتر عباس حاجي‌وندي ـ دكتر غلامرضا بابائي ـ دكتر محسن ناصري ـ انوشيروان كاظم‌نژاد، درمان بيماريهاي عروقي و اثر سير بر كاهش كلسترول خون، دانشكده پزشكي دانشگاه تربيت مدرس.
12- قاسم دهكردي، طرح تحقيقاتي، 1376.
13- سايت اينترنتي داروهاي گياهي ايران.

 

منبع: سایت طوبی